หนังสือรวมเรื่องสั้นของ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ตีพิมพ์ครั้งแรกในชุด เพื่อนนอน เมื่อ พ.ศ.2495 ต่อมาได้ตีพิมพ์ในชื่อรวมเรื่องสั้นคึกฤทธิ์ และครั้งหลังสุดสำนักพิมพ์นานมีบุ๊คพับลิเคชั่นได้ลิขสิทธิ์ในการตีพิมพ์โดยใช้ใช้ชื่อ เพื่อนนอน

 

เมื่อ พ.ศ. 2543 หนังสือรวมเรื่องสั้นชุดนี้ประกอบด้วยเรื่องสั้น 23 เรื่อง เรื่อง มอม ได้รับคัดเลือกให้บรรจุไว้ในหนังสือเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาของกระทรวงศึกษาธิการ

 

เรื่องบ้านแขนขาด ได้รับคัดเลือกให้ตีพิมพ์ในโอกาส 100 ปีเรื่องสั้นไทย ตลอดระยะเวลา 54 ปี นับแต่พิมพ์ครั้งแรกจนถึงปัจจุบัน เรื่องสั้นชุดนี้ยังมีความทันสมัยประเทืองอารมณ์และสติปัญญาแก่ผู้อ่านอยู่เสมอ

 

สุจิตรา จงสถิตย์วัฒนา กล่าวไว้ในบทนำของหนังสือในการตีพิมพ์ครั้งล่าสุดว่าเรื่องสั้นชุดนี้เป็นเรื่องเล่าที่เหมือนนิทานอยู่มาก นับเป็นการผสมผสานความเป็นเรื่องสั้นให้เข้ากับนิทาน โดยใช้ขนบการเล่านิทานมาปรับเปลี่ยนเป็นเรื่องสั้นที่ประณีตและมีชั้นเชิงและสามารถสร้างเรื่องเล่าเชิงล้อเลียนได้อย่างแยบคาย (คึกฤทธิ์ ปราโมช, 2543: บทนำ) ปาริชาติ ศรประสิทธ์ซึ่งได้ศึกษาแนวคิดและกลวิธีเสนอแนวคิดในเรื่องสั้นชุดเพื่อนนอนของ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช พบว่ามีเรื่องสั้นที่ดัดแปลงจากนิทาน 2 เรื่อง คือ อีสปสามมิติ กับ เรื่องราชสีห์กับหนู และมีเรื่องสั้นที่ใช้กลวิธี แบบนิทานซ้อนนิทานหรือนิทานซ้อนเรื่องเล่าอยู่ 4 เรื่อง ได้แก่ กบกายสิทธ์ คนรู มาณวิการำลึกชาติ และ แผ่นดินมหัศจรรย์

 

(ปาริชาติ ศรประสิทธิ์, 2550: 37-41)

 

การจงใจใช้เรื่องสั้นด้วยกลวิธีแบบนิทานหรือขนบการเล่าแบบนิทานจึงน่าสนใจศึกษาถึงการประกอบสร้างและการสืบทอดขนบอันนำไปสู่การแสดงทัศนะที่มีต่อการเล่าเรื่องของผู้เขียนนอกเหนือไปจากกระบวนการทางวรรณศิลป์ของการเล่าเรื่องในกรอบแนวคิดเรื่องนิทานนั้น นิทาน (tale) มีความหมายหลวมกว่าเรื่องสั้น นิทานหมายถึงเรื่องสั้นชนิดใดก็ได้ไม่ว่าจะเป็นเรื่องจริงหรือเรื่องแต่ง

 

เรื่องสั้นมักจะนำมาใช้เรียกเรื่องเล่าที่แต่งขึ้นอย่างตั้งใจโดยกำหนดโครงสร้าง (ราชบัณฑิตยสถาน, 2545: 428) สุดารัตน์ เสรีวัฒน์ ให้ความเห็นว่านิทานน่าจะเป็นต้นเค้าของเรื่องสั้น กล่าวคือนิทาน ตำนาน และเรื่องสั้น มีลักษณะสำคัญร่วมกัน

 

ที่แก่นเรื่อง โครงเรื่องและการดำเนินเรื่อง ตัวละคร บทสนทนา และฉาก แต่ในลักษณะสำคัญเหล่านี้ยังมีส่วนปลีกย่อยที่แตกต่างกันคือ

1) จุดมุ่งหมายของการเล่านิทานเพื่อความสนุกสนานเพลิดเพลิน อาจเพิ่มคติคำสอน ส่วนตำนานมุ่งเล่าให้เห็นประวัติความเป็นมา เรื่องสั้นนั้นอาจแต่งขึ้นเพื่อให้ความบันเองหรือแสดงความคิดบางอย่างในชีวิตหรือแสดงความรู้สึกนึกคิดของตัวละคร

2) แก่นเรื่องของนิทานและตำนานเห็นชัดเจน ไม่ยุ่งยากซับซ้อน เสนอแบบตรงไปตรงมา ในขณะที่แก่นเรื่องของสั้นใช้กลวิธีต่างๆ อย่างแยบคาย มักมีแง่คิดปรัชญาในชีวิตและอารมณ์ความรู้สึกที่ลึกซึ้งกว่า

3) โครงเรื่องของนิทานมักตรงไปตรงมามากกว่าเรื่องสั้น

4) ในเรื่องของความสมจริงนั้น นิทานมุ่งเน้นไปที่ความสนุกจากการผูก เรื่องและการสร้างเหตุการณ์จึงไม่มุ่งเน้นความสมจริงเท่ากับเรื่องสั้นที่มีลักษณะเป็นการจำลองชีวิตในบางแง่มุม ตัวละครในนิทานจึงมีทั้งตัวละครมนุษย์และ

 

ตัวละคนสมมุติ ฉากในนิทานมักเป็นฉากสมมุติในจินตนาการ มิได้ระบุสถานที่ชัดเจน บทสนทนาในนิทานไม่เหมือนคำพูดปกติ คำนึงเฉพาะฐานะระหว่างผู้พูดกับผู้ฟัง รูปแบบและวิธีการเหมือนกับเป็นการบรรยายหรือพรรณนาความโดยไม่แยกบทสนทนาออกจากกันอย่างชัดเจนเหมือนเรื่องสั้น การเล่าเรื่องในนิทานมักจะลำดับเวลาจากเหตุไปสู่ผล ดำเนินเรื่องอย่างรวบรัด และจบลงด้วยคติสอนใจ ข้อธรรมะ หรือคุณลักษณะที่ดีหรือไม่ดีมาเสนอไว้ตอนท้ายเรื่อง

 

(สุดารัตน์ เสรีวัฒน์, 2522: 26-36)